افزایش شیر مادران شیرده در طب سنتی

قبل از ورود به بحث اصلی، باید به این نکته توجه داشت که غذاهایی که در هر زن شیرده باعث افزایش شیر می شوند؛ ممکن است با زنان دیگر کمی متفاوت باشد؛ به نحوی که دارو یا غذایی که در یک نفر باعث افزایش فراوان شیر می شود؛ ممکن است در دیگری اثر چندانی نداشته باشد. آنچه در پی می آید، دستوراتی است نسبتاً عمومی که در اکثر موارد، مفید واقع می شود:

 

الف- دستورات عمومی:

 

۱– آرامش روحی از مهمترین عوامل تاثیرگزار در کیفیت و کمیت شیر مادران است. استرس، علاوه بر کم کردن میزان شیر، کیفیت آن را نیز دچار تغییراتی خواهد کرد که می تواند باعث کاهش تمایل نوزاد به مکیدن پستان شود که این مساله، خود دور باطلی را به وجود می آورد که به کاهش بیشتر شیر منجر خواهد شد. این نکته ساده، متاسّفانه در بسیاری از مواقع از سوی ما پزشکان، مغفول واقع می شود و تنها به تجویز داروهای شیرافزا به این مادران اکتفا می کنیم؛ و این در حالی است که حتّی در فرهنگ عامّه می توان نشانه هایی دالّ بر اعتقاد مردم به این نکته بدیهی را جستجو کرد؛ که نمونه بارز آن، این طعنه عامیانه است که:«حرص نخور؛ شیرت خشک می شود». بنابراین ابتدا آرامش روحی مادر را تامین کنید.

 

۲– طبق معمول مقالات این پایگاه، باز هم تکرار می کنم که یبوست مادر را درمان کنید. یبوست، به طور مستقیم، شاید کمتر روی میزان شیر تاثیر بگذارد امّا قطعا کیفیت آن را کاهش خواهد داد.

 

۳– تعادل هورمونی مادر را تامین کنید. بسیاری از ناتوانی های مادران در تامین شیر کافی برای فرزندانشان، به عدم تعادل و به ویژه کمبود هورمون های زنانه در ایشان مربوط می شود. این مشکلات در بین زنان امروزی بسیار شایع است امّا متاسّفانه در دوران پس از زایمان و به علّت عدم رعایت رسوم علمی و طبّی رایج در بین ایرانیان از سوی مادران جوانتر (و از جمله مواردی مثل استراحت کافی، استفاده از داروهای تقویت کننده کمر، مصرف غذاهای مقوّی مثل خاگینه و کاچی و …)، این مشکلات، تشدید و منجر به عوارضی ازجمله افسردگی پس از زایمان، کاهش یا قطع شیر، ریزش مو و … خواهد شد که شرح آنها مقاله مفصّلی را می طلبد. بنابراین و با اعمال روش های مناسب، مشکلات هورمونی پس از زایمان را حلّ کنید.

۴– به تغذیه مادران در دوران شیردهی توجّه کافی داشته باشید. مادر باید مصرف غذاهای باکیفیت را مدّنظر قرار دهد تا افت بدنی ناشی از دوران بارداری را سپری کند؛ به ویژه هرگونه نشانه ای مبنی بر کم خونی باید به طور جدّی پیگیری شود. متاسّفانه بسیاری از مادران جوان، به جای آن که به فکر سلامت خود و نوزاد دلبندشان باشند؛ به دنبال به دست آوردن تناسب اندام از دست رفته! هستند و در دوران شیردهی اقدام به گرفتن رژیم می کنند که کاری است بسیار ناپسند و غیرعلمی که می تواند علاوه بر محرومیت نوزاد از شیر باکیفیت و کافی، عوارض ناگواری ازجمله ریزش موی شدید مادر را به دنبال داشته باشد و این در حالی است که خود شیردهی، یکی از مهمترین عوامل بازگشت وزن مادر به حالت سابق است.

 

۵– مکیدن سینه از سوی کودک، مهمترین عامل تحریکی ترشّح شیر است بنابراین از کارهایی که تمایل او به پستان مادر را کم می کنند؛ خودداری کنید. در واقع،  شیر دادن نوعی جریان عرضه و تقاضاست. شیر در صورتی تولید می‌شود که کودک شیر بخورد و میزان شیری که کودک می‌خورد به بدن مادر می‌فهماند که  باید چه مقدار شیر تولید کند. اگر کودک کمتر شیر بخورد، بدن مادر هم شیر کمتری تولید خواهد کرد.در این رابطه به نکات ذیل توجّه کنید:

۵-۱- اگــر چــه ورزش مــنـظـم و در حـد مـتعادل در زنـانی که قبل از بارداری از نظر جسمانی متناسب بوده اند مانعی برای شیردهی نیست اما  پس از فعالیت بدنی شدید مادر شیرده، به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، ممکن است طعم تلخی در شیر ایجاد  شود و شیرخوار از خوردن شیر امتناع کند. ضمن توصیه به خودداری از هرگونه فعّالیت سنگین(به ویژه در روزهای نخست پس از زایمان)، در این مواقع لازم است مادر قبل از شیردادن، سینه خود را بشوید و اگر هنوز کودک مایل به شیر خوردن نیست مقدار کمی از شیر خود را قبل از تغذیه شیرخوار بدوشد و دور بریزد.

 

۵-۲- مصرف نوشابه های کافیین دار اعم از چای، قهوه، کوکاکولا و … ممکن است سبب تحریک پذیری، بی اشتهایی و کم خوابی شیرخوار شود. همچنین از آشامیدن الکل نیز باید خودداری کرد.

 

۵-۳- مصرف برخی غذاها مانند سیـر، انواع کلـم، پـیاز، مارچوبه، تربچه و یا غذاهـای پرادویه و پـر چاشنی ممکن است روی طعم شیر اثر بگذارد و تغییر ناگهانی طعم شیر سبب تمایل نداشتن شیرخوار به شیرخوردن شود. با توجه به تاثیر برخی مواد غذایی بر طعم شیر، در صورتی که شیر خوار از شیر خوردن امتناع می کند بهتر است مادران از مصرف این مواد خودداری کرده یا مصرف آن را محدود کنند.

 

۵-۴- هر شیشه شیر خشک، آب،‌ آب میوه و هر گونه خوراکی جز شیر که به کودک می دهید؛ به همان اندازه از شدّت و مدّت مکیدن سینه از سوی شیرخوار کم می شود و این باعث می‌شود که بدن مادر شیر کمتری تولید کند. بنابراین سعی کنید تا ۶-۴ ماهگی، غذایی غیر از شیر به فرزند خود نخورانید.

 

۵-۵- تغذیه با شیشه: برای کودک، مکیدن  شیر از شیشه راحت تر از مکیدن شیر از سینه مادر است؛ بنابراین، تغذیه  کودک با شیشه  باعث می‌شود که کودک  سینه را به خوبی نگیرد و ترجیح دهد که برای راحتی بیشتر با شیشه تغذیه کند.

۵-۶- پستانک: مکیدن پستانک باعث می شود که کودک با نحوه شیر خوردن از سینه مادر مشکل پیدا کند و همچنین باعث می‌شود مقدار زمانی که کودک با سینه مادر ارتباط برقرار می‌کند کمتر شود؛ در نتیجه، میزان شیر مادر کاهش می یابد.

۵-۷- محافظ نوک سینه: این مسا له نیز ممکن است منجر به «مشکل کودک با نوک سینه» شود. همچنین، باعث می‌شود که تحریک نوک سینه که در انتقال شیر نقش مهمی دارد کم شود و در نتیجه میزان تولید شیر کاهش یابد. 

 

۶– کودک خواب آلوده: در چند هفته اول، برخی کودکان غالبا می‌خوابند و خیلی کم تقاضای شیر می‌کنند؛ اما شما در هر صورت هر دو ساعت یک بار در روز و هر ۴ ساعت در شب به کودک شیر دهید تا میزان شیرتان کم نشود. 

 

۷– زمانبندی برای شیردهی: نباید طبق زمانبندی خاصی به کودک شیر داد. اگر هر وقت که کودک احساس گرسنگی بکند، به او شیر دهید، شیرتان افزایش پیدا می کند؛ اما زمانبندی مشخص برای شیردهی به تولید و ازدیاد شیر لطمه وارد می‌کند. زمانبندی برای شیردهی، چنانکه در بند قبل گفتیم، تنها در چند هفته اوّل و آن هم برای کودکانی که زیاد می خوابند باید اجرا شود. 

۸– قطع شیردهی مادر: قطع شیردهی به هر دلیل که باشد(حتّی به صورت موقّت و کوتاه مدّت)به تولید شیر و میزان آن آسیب می‌رساند. همچنین، باعث می‌شود که چربی موجود در شیر – که موجب وزن گرفتن کودک و پر انرژی ماندن او در بین فواصل شیردهی می‌شود – به او نرسد.

 

۹– تناوب در مکیدن پستان ها: اگر تمایل دارید که شیر شما افزایش یابد، بگذارید کودک در هر وعده،  از یک سینه به طورکامل تغذیه کند و سپس سینه دیگر را به او بدهید.

 

۱۰– خستگی مادر از شایعترین علل کاهش تولید شیر خصوصا” در ۴ تا ۶ ماه اول شیردهی می باشد. مادر شیرده را باید تشویق کرد تا در طول روز به اندازه کافی استراحت کند، حجم کارهای خود را کاهش دهد و از اطرافیان در کارهای خود کمک بگیرد. حمایت همسر در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است. مهمترین توصیه  در این بخش به مادران شیر ده  آن است که عصرها، ۲ ساعت استراحت کنند تا شیر به اندازه کافی ساخته شود.

11- تشخیص کمبود شیر کمبود شیر از شایع ترین مشکلات شیردهی است. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت تشخیص صحیح کمبود شیر است. بسیاری از مادران به اشتباه فکر می کنند که شیرشان کم است و اقدام به دادن شیر یا غذای کمکی می کنند. این اقدام، با کاهش تمایل شیرخوار به مکیدن پستان مادر، می تواند واقعا منجر به کاهش شیر شود.

 

برخی از شایعترین علاماتی که باعث می شود مادر فکر کند که شیرش کافی نیست عبارتند از:

 

–     شيرخوار مکررا گريه مي‌كند و براي مدت طولاني نمی‌خوابد یا زود به زود بيدار شده تقاضاي شير می کند.

–     شیرخوار زير پستان آرام نبوده یا به سختي تغذيه می‌كند. 

–     شیرخوار، غالبا انگشتانش يا دست مشت كرده اش را می‌مكد.

–     تمایل شیرخوار به مکیدن طولانی تر و به دفعات بیشتر پستان مادر، تا جایی که مادر يا ديگران فكر می‌كنند، آیا واقعا شير مادر کم یا رقيق گرديده است؟ بعضی از مادران انتظار دارند فرزندشان شبیه شیر خشک خوار هر 4 ساعت شیر بخورد اما باید توجه کرد که شیر مادر سهل الهضم است و نوزاد زود به زود شیر می‌خورد که اشتباها تصور ناکافی بودن شیر یا احیانا رقیق و نامناسب بودن کیفیت شیر شکل می گیرد.

–     وقتي مادر پستانش را مي‌دوشد، فقط کمی شير خارج می‌شود و يا به كلي شير بيرون نيايد، همچنین پستان مادر مانند گذشته پر نبوده يا نرمتر یا کوچک تر از گذشته شده باشد. بعضی احتقان و بزرگی پستان در روزهای نخست پس از زایمان که پس از 48 ساعت برطرف می‌شود را کوچک شدن پستان ناشی از کمبود شیر تصور می‌کنند. 

–     بعضی از مادران وقتی می بینند شیرشان مثل سابق جاری نمی شود؛ یا رگ کردن پستان های خود يا ساير نشانه هاي رفلكس جاری شدن شير را احساس نمی کنند؛ به این خطا دچار می شوند. 

–     اگر به شيرخوار شيركمكي بدهند، به سهولت بخورد و چند ساعتي نيز بخوابد. 

–     برخی مادران با مشاهده قسمت اول شیر که آبکی به نظر می‌رسد؛ شیر خود را نامناسب و ناکافی تصور می‌کنند

 

اگرچه علائم فوق در شرایط خاص می توانند بر کمبود شیر دلالت کنند – که هرکدام باید درجای خود مورد بحث قرار بگیرند- ولی به هرحال، بهترین راه تشخیص کفایت کمی و صلاحیت کیفی شیردهی، توجه به نتیجه آن یعنی رشدونمو مناسب شیرخوار است که بحث آن گذشت.

نکته

مشاهدات بالینی نشان می دهند که شایعترین اشتباه در بین درمانگران طب سنتی در مورد مشکل کمبود شیر مادران این است که فارغ از علت کمبود شیر، اقدام به تجویز نسخه های واحد برای همه بیماران می کنند؛ درحالی‌که در این مورد نیز، به مانند سایر مشکلات، طب سنتی بر اساس مشکل هر شخص، تجویز نسخه های شخصی و مبتنی بر علت را توصیه می‌کند.

شایع ترین تجویز درمانگران طب سنتی برای کمبود شیر- که به عموم مردم نیز تسری یافته است- توصیه به استفاده از داروهایی است که به عنوان«شیرافزا» شناخته می شوند. این داروها – و در راس آنها رازیانه- معمولا از دسته داروهای افزاینده شیر و حیض هستند.

اشکال مهم در تجویز عمومی این داروها این است که اگر شیر مادر به دلیل مساله قلت خون یا همان ضعف به معنای عامش کم شده باشد، افزایش شیر ناشی از تجویز این گونه داروها، به قیمت تحلیل بیشتر جسم مادر- و به ویژه بافت استخوانی وی- صورت می پذیرد. بنابراین این گونه تجویزها در مادری که مثلا دچار کم خونی یا کمبود کلسیم است می‌تواند منجر به تشدید مشکلاتی مانند ریزش مو، کم خونی، ضعف و خستگی، پوکی استخوان و … شود. همچنین این داروها با القای خونریزی قاعدگی یا تشدید آن می توانند بار بیشتری را بر مادر شیرده تحمیل کنند.

بنابراین در تجویز این داروها و هر داروی دیگری باید به طور جداگانه به علت کمبود شیر در هر مادر توجه نمود و درمان را بر اساس آن استوار کرد؛ البته این تذکر به معنای فراموش کردن نقش مهم این داروها در حل مشکلات مادران شیرده نیست.

 

نکته

بنابر مطالب فوق و با لحاظ نمودن منطق طب سنتی، باید توجه داشت که غذاها یا داروهایی که در هر زن شیرده باعث افزایش شیر می شوند؛ ممکن است با زنان دیگر متفاوت باشد؛ به نحوی که دارو یا غذایی که در یک نفر باعث افزایش فراوان شیر می شود؛ ممکن است در دیگری اثر چندانی نداشته باشد. علت این تفاوت به تفاوت علل کمبود شیر درهر مادر و نیز خصوصیات مزاجی وی برمی گردد.

 

ب- دستورالعمل هایی برای افزایش شیر

 

چنان که گفته شد افزایش شیر باید با توجه به علت کاهش آن انجام شود. این مساله درباره انتخاب درمان‌هایی که در ادامه می‌آیند هم صدق می کند؛ هرچند سعی شده نمونه های ذکر شوند که علاوه بر دسترسی آسان‌تر و ارزان‌تر، بیشتر خاصیت غذایی داشته و مصرف آنها برای اکثر مادران شیرده ممکن و مفید باشد.

 

هلیم

اگر هلیم با گندم خوب و گوشت گوسفند پخته شود غذای بسیار مناسبی است. مادران گرم مزاج آن را با شکر و مادران سردمزاج با عسل و دارچین و کنجد مصرف کنند.

 

کلّه پاچه

کلّه‌پاچه و به ویژه پاچه گوسفند یک شیرافزای واقعی است. طبیعتا مصرف آن باید به فصول سرد و مادران دارای هاضمه قوی محدود شود.

 

سیراب‌شیردان گوسفند

سیراب شیردان، هم مقوی و هم موافق معده های قوی و ضعیف است.

 

پستان میش یا بز شیرده

معروف است که خوردن هر عضوی از گوسفند، همان عضو را در بدن تقویت می کند. کباب یا خوراک پستان میش یا بز شیرده در طب سنتی و افواهی از بهترین غذاهای افزاینده شیر است. البته به نظر نمی رسد که این کباب، قدرت تغذیه بالایی داشته باشد بلکه نحوه تاثیر آن، احتمالا افزایش قوت پستان ها در تولید شیر است.

 

شیر

بهتر است از شیر گاو تازه استفاده شود. اضافه کردن عسل و کمی زنجبیل به شیر به اصلاح مضرات و ناسازگاری های گوارشی آن کمک زیادی می کند.

 

عسل

عسل باید یک جزء جدایی ناپذیر از تغذیه مادران شیرده باشد.

 

شربت عسل

در یک لیوان آب، یک تا یک‌و‌نیم قاشق غذاخوری عسل را حل کرده، کمی آب لیموترش تازه به آن اضافه و روزی دو تا سه لیوان، خنک و جرعه‌جرعه میل کنید. این نوشیدنی معجزه گر، علاوه بر رفع مشکلاتی ازجمله کم خونی، تاثیر مناسبی در افزایش شیر خواهد داشت.

افزودن مقداری تخم شربتی(یا بالنگو یا تخم ریحان) و گلاب یا عرق بیدمشک، این نوشیدنی را مقوی‌تر و دارای اثر آرام‌بخشی مناسبی خواهد نمود.

 

زرده تخم مرغ نیم برشت

این غذای بسیار خونساز و مقوی به زبان ساده همان زرده تخم‌مرغ عسلی است که در کتب طب سنتی از آن به عنوان «غذای مطلق» و «معتدل‌ترین غذا» نام برده شده است. بهتر است از تخم مرغ های محلی استفاده کنید و کمی نمک یا آویشن هم اضافه کنید. اگر مادری مبتلا به ضعف کبد، کبد چرب یا چربی خون است بهتر است مصرف این غذا را محدود کند.

 

گوشت گوسفند و  پرندگان

کباب کردن گوشت ها، بهترین روش برای استفاده آنها در رفع ضعف بیمار است. عصاره‌گیری آنها در شیشه هم روش بسیار مناسبی است. مناسب است که گوشت گوسفند و پرندگان کوچک مانند بلدرچین و کبک، جزء مهمی از تغذیه مادر شیرده را تشکیل دهند.

 

شیربرنج

بهتر است با برنج ایرانی و شیر گاو تازه تهیه شود. شیرین کردن شیربرنج با شیره انگور یا عسل، اثر آن را افزایش می دهد اما در بانوان گرم مزاج می توان از شکر استفاده کرد.

 

کاچی

در طب افواهی‏، کاچی از ضروریات تغذیه‌ای بانوان تازه‌زاست.ترکیب مواد غذایی به کار رفته در کاچی و ادویه مورد استفاده در آن-که مشتمل بر ادویه گرم و شیرافزاست- موجب تقویت عمومی بدن و افزایش شیر می شود. زنان گرم‌مزاج یا بانوانی که نوزادشان دچار زردی فیزیولوژیک است باید با مشورت پزشک از کاچی استفاده کنند.

 

مغزها

مصرف مغزهای خام؛ به خصوص پسته، بادام و فندق، شیر را افزایش می دهد. می‌توان این مغزها را آسیاب و با عسل تبدیل به معجون نمود.

 

شیرمغزها

 

• شیربادام

۱۰ عدد مغز بادام خام پوست کنده را با یک لیوان آب و یک قاشق غذاخوری عسل، ۵ دقیقه در مخلوط کن، مخلوط کنید تا معجون یکنواختی به وجود بیاید؛ این نوشیدنی پرخاصیت را خنک و جرعه جرعه میل کنید.

به همین ترتیب و با توجه به ذائقه، نیازها و وضعیت مزاجی و گوارشی مادر شیرده، می توان شیرمغزهای دیگر یا شیرمغزهای مخلوط را نیز تهیه نمود.

گندم

گندم را بو بدهید و با کنجد و خشخاش و نبات، قاووت درست کنید.

 

جوانه گندم

جوانه گندم منبع سرشار ویتامین E است و در ایجاد تعادل هورمونی، افزایش شیر مادر و خونسازی، یک داروی فوق‌العاده. روزی یکی- دو قاشق مربّاخوری از پودر خشک شده یا پنج – شش قاشق غذاخوری جوانه گندم تازه یک مکمل غذایی خوب برای مادر شیرده است. جوانه گندم را می توان با آب، شیر، آب‌میوه، مخلوط با سالاد یا غذاهای مختلف استفاده کرد.

 

جو و جوانه جو

جو از بهترین مواد غذایی افزاینده شیر به ویژه در بانوان گرم مزاج است. مثل گندم می توان اشکال مختلف بوداده، پخته، جوانه(مالت) و یا حتی ماءالشعیر طبی را مورد استفاده قرار داد.

 

• ماءالشّعیر طبّی

برای تهیه ماءالشعیر طبی، ۵۰ گرم جوی پوست کنده سالم (نه پرک و نه نیمکوب) را با چهار لیوان آب (یک لیتر)، با حرارت ملایم، آهسته بجوشانید تا وقتی که جوها به حالت شکفته و کاملاً پخته برسند. این زمان به طور متوسط ۴۰ تا ۵۰ دقیقه طول می کشد. پس از آن، تا این ترکیب سرد نشده، آن را صاف کنید و در جای خنک قرار دهید تا سرد شود. از این چهار لیوان بیش از سه لیوان ماءالشّعیر به دست می آید که حداکثر دو روز در یخچال قابل نگهداری است. جوی باقیمانده را می‌توانید در تهیه آش یا سوپ جو استفاده کنید.

ماءالشعیر طبی نباید غلیظ و ژله ای شود وگرنه تأثیر آن معکوس خواهد شد. اگر جو کاملاً مرغوب و مناسب باشد رنگ ماءالشعیر به سرخ ملایم و کمرنگ مایل می شود.

از این ترکیب روزی دو لیوان میل کنید. البته کسانی که معده سرد و/یا تر داشته باشند بهتر است در هر لیوان آن یک قاشق غذاخوری عسل حل کنند و سپس بنوشند. بنابراین اگر با خوردن این دارو، دچار نفخ، سنگینی یا ترش کردن معده می شوید، این مقدار عسل را اضافه کنید.

هنگام مصرفِ عادی، باید ماء الشعیر تکان داده شود تا دُردی و بخش رقیق آن با هم مخلوط شوند و فرد از غذائیت ماء‌الشعیر نیز منتفع شود.

در صورتی که نوشیدن ماءالشعیر همراه با رسوب آن برای خورنده خوشایند نباشد، می تواند فقط قسمت آبکی رقیق بالای آن را بنوشد و دُردی آن را دور بریزد، بدین ترتیب فرد از کیفیت سردی دهندگی و رطوبت بخشی ماء الشعیر طبی بهره مند می شود ولی از غذائیت آن سودی نمی برد.

افراد گرم مزاج، در صورت تمایل می توانند کمی آب لیموترش طبیعی هم به دارو اضافه کنند.

 

نخودآب

نخودآب یکی از بهترین غذاها برای تولید خون صالح است. این غذا شامل نخود آب‌پز است. دستور پخت های مختلفی برای آن ذکر شده است. با توجه به نکات زیر می توانید منطبق با سلیقه و ذائقه خود آن را تهیه کنید:

 

–    در طبخ آن از گوجه یا رب گوجه استفاده نکنید.

–    برای کاهش نفخ نخود، آن را از قبل خیس کرده آب آن را قبل از طبخ دور بریزید. همچنین از کمی زیره در طبخ آن استفاده کنید.

–    بهتر است بانوان شیرده، کمی گوشت گوسفندی استخوان‌دار نیز به غذا اضافه کنند.

–    در صورت تمایل می توانید کمی برنج ایرانی نیز به غذا اضافه کنید.(یعنی غذا به جای آن که حالت آبگوشتی داشته باشد، حالت آش پیدا کند.)

–    استفاده از پیاز و سبزی های معطر در این غذا بلامانع است. البته بهتر است آنها را سرخ نکنید.

–    بهتر است در این غذا از روغن زیتون یا روغن حیوانی استفاده کنید.

 

نکته

بانوان کم‌حوصله می توانند یک مشت نخود آبگوشتی را شب در شیر خیسانده صبح ناشتا کمی شکر اضافه نموده میل کنند.

 

فرنی و حریره

فرنی از آرد نخود، شير، بلغور گندم و رازيانه تهیه و میل کنند.

حریره ای از زيره سبز، آرد برنج سفید ایرانی و شير، پخته و حداقل هفت روز میل کنند.

 

آبگوشت

آبگوشت معمولی(حاوی نخود و لوبيا) می تواند خون خوبی تولید کند.

 

آش ها و شورباها

آش ها و شورباهایی که شامل جو، سبوس گندم و حبوبات باشند شیر را افزایش می دهند. افزودن کمی گوشت گوسفند بلامانع است. اضافه کردن کمی سبزی تازه شوید، تخم رازیانه، زیره سبز، سیاهدانه و … علاوه بر کاهش نفخ غذا، قدرت شیرافزایی آن را افزایش می دهد.

آش رشته هم می تواند شیر را زیاد کند اما بهتر است بدون آبغوره و سرکه و با کمی کشک میل شود. برای کاهش غلظت این غذا بهتر است رشته کمتر و حبوبات بیشتری در طبخ آن استفاده شود.

 

روغن حیوانی

روغن حیوانی(روغن زرد) بهترین روغن برای مصرف در دوران شیردهی است. افزودن کمی از آن به غذاها یا مصرف آن مانند کره به همراه عسل مناسب است. البته بهتر است در مصرف آن در فصول گرم، مادران گرم مزاج و یا مادرانی که معده ضعیفی دارند دقت بیشتری شود. همچنین توجه کنید که اولویت با مصرف روغن حیوانی گاوی است.

 

ماهی و کلّه ماهی

مصرف ماهی تازه در زنان گرم مزاج شیر را افزایش می دهد. همچنین اگر سر ماهی، آب پز و آب آن مصرف شود هم شیر زیاد می شود.

 

میوه‌ها و آب میوه‌ها

بسیاری از میوه ها و آب میوه ها ضمن افزایش رطوبت بدن، مقویات و خونسازهای خوبی هم هستند که بسته به وضعیت مزاجی مادر قابل استفاده اند. بهتر است از میوه و آب میوه تازه استفاده شود و کمی عسل به آب میوه ها اضافه شود.

آب هويج، آب زردك، هندوانه، خربزه، طالبى، گرمك، نارگيل، توت سفید، انگور زرد و رسيده و … از این نمونه ها هستند.

البته در مورد مصرف عسل با خربزه و هم خانواده‌هایش مثل طالبی و گرمک باید احتیاط نمود.

 

کلسیم

شیردهی باعث کاهش کلسیم بدن و کمبود کلسیم باعث کاهش تولید شیر می شود. به نظر می رسد نقش اصلی کلسیم، مشارکت در ساخت قسمت جُبُنی شیر است. شیوع ریزش مو، دردهای استخوانی و مشکلات ناخن ها و دندان ها در بین بانوان شیرده، بر اهمیت موضوع تاکید می کند.

مشاهدات بالینی نشان می دهند که مکمل های کلسیمی رایج، نتایج درخشانی در حل این مشکل ندارند. به نظر می رسد گنجاندن منابع خوب کلسیم و ویتامین دی در غذای مادر شیرده(مثل بادام درختی، کنجد، شیر، خرما و …) راه های مناسب‌تری باشند.

در این میان پیشنهاد طلایی ما استفاده از پودر پوست تخم مرغ است. پوست تخم مرغ خام را دور نریزید؛ آن را شسته، خشک کرده و آسیاب کنید. پودر حاصله را می توانید به این روش ها مصرف کنید:

– روزی یک قاشق چایخوری پودر پوست تخم مرغ را با آب، آب میوه، شیر، ماست و … مخلوط و میل کنید.

– پودر پوست تخم مرغ را با مقداری عسل مخلوط کنید به نحوی که حالت معجون نسبتا سفتی را پیدا کند. از این معجون می‌توانید روزی دو تا سه قاشق چایخوری میل کنید. این روش، به واسطه وجود عسل، علاوه بر بالا بردن میزان جذب گوارشی و استخوانی، عوارض گوارشی را کاهش داده در درمان کم خونی های ناشی از فقر آهن هم موثر است.

– معجون فوق را در یخچال بگذارید تا سفت شود، سپس از آن قرص هایی به اندازه یک نخود بسازید و دوباره در یخچال بگذارید و روزی سه تا شش قرص مصرف کنید.

– پودر پوست تخم مرغ را در کپسول 500 میلی گرمی بریزید و روزی دو تا سه کپسول میل کنید.

 

تذکر

بهتر است از پوست تخم مرغ در مبتلایان به سنگ کلیه استفاده نکنید.

 

• یک کوکتل طلایی!!

پودر پوست تخم مرغ، 4 قسمت؛ پودر سنجد، 2 قسمت و پودر جوانه گندم، یک قسمت را با هم و با مقداری عسل مخلوط کنید به نحوی که حالت معجون نسبتا سفتی را پیدا کند. از این معجون می‌توانید روزی دو تا سه قاشق چایخوری تا مرباخوری میل کنید.

این دارو یک مکمل عالی است که قدرت زیادی در رفع کمبود کلسیم، انواع ضعف ها و کم خونی ها و کمبود شیر دارد.

 

جزر

هویج ایرانی یا جزر یا زردک یک غذای خوب برای مادران شیرده است. آن را به صورت مستقل یا همراه غذاهای دیگر، طبخ و استفاده کنید.

 

سبزی ها

والك، شوید، شنگ، غازياقى، كاهو، كاهو با سركه شيره و ….

 

نکته

سبزی تازه شوید شیرافزای خوبی است اما مداومت در مصرفش باعث ضعف بینایی می شود.

 

ادویه

آویشن، زیره، گلپر، رازیانه، سیاهدانه و ….

 

داروهای شیرافزا

تخم رازیانه، زيره سبز، زيره سياه، سیاهدانه، انيسون، گزنه، تخم یونجه، تخم هويج، تخم شويد، تخم شاهى، تخم ترب، تخم شاهتره، گلپر، بالنگو، زنیان، تخم ریحان، تخم خشخاش، ابهل، قدومه سرخ، شیرزاد، نیشکر، چای، آنغوزه (صمغ انجدان) و ….

طبیعتا این داروها را می توان به اشکال مختلف مصرف کرد چنان‌که نمونه‌هایی از آنها در ادامه ذکر شده است. برای مثال در مورد رازیانه و سیاهدانه که از پرمصرف‌ترین داروهای شیرافزا هستند توضیح بیشتری می دهیم:

 

رازیانه

یکی از بهترین داروها برای افزایش شیر مادر است. رازیانه علاوه بر ایجاد تعادل هورمونی در مادر، محرّک بسیار خوبی برای ترشّح شیر است؛ امّا چون می‌تواند خونریزی دوره نفاس را تشدید کند شروع مصرف آن باید پس از این دوره باشد. راه های معمول استفاده از این دارو عبارتند از:

–    قاووت از مخلوط مساوی تخم رازیانه و نبات، روزی یکی دو قاشق چایخوری؛

–    دم کرده یا جوشانده تخم رازیانه، یک قاشق غذاخوری در روز؛

–    و یا عرق رازیانه، روزی دو بار و هربار نصف استکان چایخوری.

 

نکته

بسیاری از مادران نگران این هستند که مصرف رازیانه یا داروهای مشابه، باعث تغییرات هورمونی در فرزندانشان شود. این مساله در طب سنتی ایران تایید نشده است و به فرض صحت باید به این مادران اطمینان خاطر داد که مصرف چندماهه این ترکیبات مشکلی از این جهت ایجاد نمی کند.

سیاهدانه

300 گرم سیاهدانه را آسیاب کرده بلافاصله با یک شیشه بزرگ عسل(شیشه های ۹۰۰ گرمی عسل) مخلوط کنید و روزی ۳ قاشق چایخوری میل کنید. این ترکیب، مقوی عمومی، خونساز، تقویت کننده تخمدان‌ها و افزاینده شیر است.

 

چند مرکّبه شیرافزا

1-  تخم زردک، تخم پياز، تخم شوید، تخم شلغم، تخم ترب و تخم رازیانه از هرکدام یک قسمت و نخود آبگوشتی بوداده شش قسمت را به نرمی آسیاب و مخلوط و هر صبح ناشتا، دو قاشق غذاخوری با یک لیوان شیر تازه میل کنند.

 

2-  مغز بادام درختی پوست کنده، مغز پسته و پودر نارگیل، سه قسمت؛ جوزجندم، دو قسمت و كنجد سياه پنج قسمت را خوب  کوبیده با 24 قسمت شکر مخلوط شود. هر روز سه-چهار قاشق غذاخوری از آن را با شیر تازه، جوشانده میل کنند.

 

3-  زنيان 25 گرم‏، تخم زردك 20 گرم‏، زيره كرمانى 10 گرم‏، رازیانه 25 گرم و تخم شويد 20 گرم،‏ همه را نرم كوبيده صبح و ظهر و شب يك قاشق مرباخورى با شير حل كرده میل کنند.

 

4-  تخم شلغم 10 گرم‏؛ تخم ترب 10 گرم‏؛ تخم شويد 10 گرم‏؛ تخم تره 10 گرم‏؛ تخم پياز 10 گرم‏؛ تخم شاهى 10 گرم و رازیانه 10 گرم را نرم كوبيده با نيم كيلو آرد برنج مخلوط کرده روزی دو- سه قاشق غذاخوری از آن را با شیر تازه گاو و شکر، پخته ميل نمايند.

 

5-  تخم خرفه و انيسون از هركدام 25 گرم، بالنگو و شيرزاد از هركدام 50 گرم، شكر 200 گرم، همه را مخلوط كرده؛ نرم بكوبيد و بعد از هر غذاى روزانه يك قاشق شربت‏خورى ميل کنید.

 

6-  تخم شويد، تخم ريحان، زيره سياه، زيره سبز، زنيان، باديان، دارچين، ميخك، دارفلفل، جوز هندى، هل قرابى و فوفل از هركدام 10 گرم، مغز پسته‏ خام، مغز فندق خام و مغز بادام خام از هركدام 100 گرم، شكر 500 گرم، همه را نرم بكوبيد و بعد از هر غذا يك قاشق غذاخورى از آن را بخوريد.

 

7-  صد و پنجاه گرم خارخسك را در يك ليتر شير گاو روى حرارت ملايم بجوشانيد تا خشك شود، دوباره يك ليتر شير روى آن بريزيد و بجوشانيد تا خشك شود، براى بار سوّم نيز اين كار را انجام دهيد و بعد از خشك شدن، آنها را با نبات مخلوط كنيد، بكوبيد و روزى سه قاشق غذاخوری- پس از غذاهاى روزانه- بخوريد.

 

8-  صد گرم تخم ترب، صد گرم تخم شاهی، نیم مثقال زعفران، ده گرم جوز بوّا(بسباسه) و نیم مثقال هل سبز را با هم پودر کرده با عسل طبيعى معجون کرده، روزی دو تا سه بار و هربار به اندازه یک گردوى كوچك از اين معجون را با آب انار يا شير بخورند.

 

9-   شربت فواكه ازدياد شير

 

عرقيات: رازيانه، سنبل‌طيب، گل‏گاوزبان، زيره، جعفرى، بومادران، شويد از هر كدام يك شيشه.

 

آب‏ميوه‏ها: گرمك، طالبى، سيب، آب داخل نارگيل، آناناس، انبه يا انگور، گلابى يا هويج از هركدام 250 گرم.

 

طرز تهيه: آب‏ميوه‏ها و عرقيات را ده دقيقه روى شعله ملايم بجوشانيد، سپس مقدارى عسل و يا شكر و يا قند به اندازه‏اى كه شيرين شود وارد كرده ده دقيقه ديگر بجوشانيد. نصف قاشق چايخورى زعفران سائيده اضافه کرده ده دقيقه ديگر بجوشانيد. در يخچال نگهدارى  و روزانه بين یک تا سه استكان ميل كنيد.